Er is sprake van seksueel misbruik of seksueel geweld als er seksueel gedrag is zonder duidelijke toestemming, vrijwilligheid en/of gelijkwaardigheid.

Wanneer ben je seksueel misbruikt?

Kenmerkend voor seksueel misbruik is:

  1. dat er géén toestemming is
  2. dat het gedrag werd afgedwongen
  3. dat er sprake is van een problematisch machtsonevenwicht

Een machtsonevenwicht betekent dat de ander niet gelijkwaardig is aan jou. Deze is veel ouder, sterker, of heeft meer invloed of aanzien. Of het zijn meerdere personen.

Gaat seksueel misbruik alleen over fysiek contact?

Nee. Ook als je niet werd aangeraakt, kan je seksueel misbruikt zijn. Gedwongen worden om je uit te kleden en te masturberen kan evengoed seksueel misbruik zijn.

Is elk ongewenst contact seksueel misbruik?

Nee. Niet elk fysiek contact dat tegen je wil plaatsvindt is gelijk aan seksueel misbruik. Het kan ook om ongewenste intimiteiten gaan.

In welke situaties komt seksueel misbruik vaker voor?

Seksueel misbruik doet zich dus makkelijker voor wanneer je niet op dezelfde hoogte staat met mekaar. Als iemand een zekere macht heeft over jou. Bijvoorbeeld:

  • Arts tegenover patiënt
  • Psycholoog tegenover cliënt
  • Sporttrainer, coach, mentor of leraar tegenover leerling
  • Werkgever tegenover werknemer
  • Volwassene tegenover kind 

Seksueel kindermisbruik, incest en pedoseksualiteit

Seksueel kindermisbruik

Seksueel kindermisbruik is er wanneer er seksuele handelingen worden gesteld met behulp van of op kinderen, bijvoorbeeld verplichte masturbatie en penetratie. Kindermisbruik gebeurt vooral binnen de familie, maar kan ook daarbuiten voorkomen, bijvoorbeeld in de sportclub of op school. 

Incest op kinderen

Seksueel kindermisbruik binnen de familie, oftewel strafbare incest, is een seksueel misdrijf. Incestueus seksueel kindermisbruik kan eenmalig zijn, maar ook jarenlang duren.

De plegers zijn vaak mannen: vaders, broers, ooms. Soms is de pleger een vrouw: een moeder, zus of tante. In nieuw samengestelde gezinnen kunnen ook de nieuwe partner en hun kinderen plegers zijn. 

Meisjes lopen vaker gevaar om seksueel misbruikt te worden door gezins- of familieleden. Jongens lopen vaker dan meisjes gevaar om seksueel misbruikt te worden buiten de gezins- of familiekring, bijvoorbeeld door kennissen of begeleiders. 

Pedoseksualiteit

Pedoseksualiteit gaat over seksueel gedrag met kinderen. Zowel personen met pedofiele gevoelens als personen die zich niet aangetrokken voelen tot kinderen, kunnen dit gedrag stellen. De term kindermisbruik is daarom duidelijker.

Seksueel gedrag met kinderen is altijd strafbaar. 

Hoe zoeken kindermisbruikers seksuele toenadering?

Je kan enkele patronen onderscheiden in de manier waarop kindermisbruikers seksuele toenadering zoeken.

De ene groep gaat impulsief te werk. Deze pleger speelt in op toevallige gelegenheden. Bijvoorbeeld: het kind is toevallig bij de persoon thuis, is alleen in de speeltuin. De slachtoffers zijn onbekenden of vage kennissen. Het misbruik is in zulke gevallen meestal eenmalig. Er komt wel vaker dwang of agressie bij kijken.

De andere groep gaat actief op zoek naar kinderen. De pleger probeert hun vertrouwen te winnen, maar ook het vertrouwen van de ouders en de directe omgeving van het kind (grooming). Eenmaal de pleger het vertrouwen gewonnen heeft, begint het seksueel misbruik pas. Meestal begint het misbruik met het zich naakt laten bekijken of masturbatie.

Waarom zwijgen veel slachtoffers van seksueel kindermisbruik zo lang? 

De meeste kinderen die door een volwassene seksueel misbruikt werden, melden dit niet aan de ouders of aan een andere vertrouwenspersoon. Dat blijkt uit onderzoek.

Dit komt omdat veel seksueel kindermisbruikers:

  • een complot smeden met het kind (dit is ons geheimpje) 
  • het stilzwijgen afkopen (met extra aandacht, cadeautjes, geld)
  • het slachtoffer bedreigen ('als je het vertelt, dan zal ik dit of dat doen')

Maar het kan ook zijn dat het slachtoffer:

  • zich medeverantwoordelijk voelt
  • zich schaamt voor wat er gebeurd is
  • maar moeilijk kan aanvaarden dat het seksueel misbruikt is
  • wel aanvoelt dat iets niet oké is maar er geen woorden voor heeft om te begrijpen of te vertellen wat er gebeurt 
  • bang is om niet geloofd te worden of de schuld te krijgen 

En het om die redenen niet durft vertellen.

Seksueel misbruik: gevolgen

De gevolgen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en misbruik kunnen ernstig zijn.

Ongeveer de helft van de volwassenen die ooit slachtoffer werd van seksueel grensoverschrijdend gedrag geeft aan dat ze daardoor problemen hebben.

Het gaat dan om:

  • Psychische klachten 
  • Seksuele problemen
  • Relatieproblemen
  • Geschaad zelfvertrouwen en zelfrespect
  • Hechtingsproblemen

Volwassenen die seksueel misbruik op jonge leeftijd hebben meegemaakt hebben gemiddeld vaker last van:

  • Depressie
  • Slapeloosheid
  • Sociaal isolement 
  • Middelenmisbruik: alcohol, roken, drugs, antidepressiva en slaapmedicatie
  • Onveiligheidsgevoelens 

We weten uit onderzoek dat de kans op trauma en langdurende gevolgen veel kleiner wordt als personen die seksueel misbruik of geweld hebben meegemaakt goed worden opgevangen. 

Seksueel misbruik herkennen: hoe?

Het is niet altijd duidelijk dat iemand het slachtoffer werd van seksueel misbruik. Je kan wel letten op signalen van trauma.

Heel wat slachtoffers vertonen kenmerken van posttraumatische stress. Ze herbeleven het seksueel misbruik met alle gevoelens van angst en hulpeloosheid die ermee gepaard gaan. 

Signalen van seksueel misbruik zijn: 

  • angstsignalen: schrikreacties bij aanraking, angst voor een bepaalde persoon, opnieuw bedplassen of duimzuigen bij kinderen 
  • algemene gedragssignalen: plotse verandering in gedrag zoals slaapproblemen, eetproblemen, concentratiestoornissen, prikkelbaarheid
  • seksuele signalen: zich niet durven of willen uitkleden, afkeer van seks of juist overmatige interesse in seks, relaties opzoeken waarin de vroegere seksueel misbruiksituaties zich herhalen
  • lichamelijke signalen: zwelling of verwondingen aan geslachtsdelen, soa's, ongeplande zwangerschap

Bij posttraumatische stress blijft een slachtoffer vastzitten in de verwerking van wat is gebeurd.

Getraumatiseerd na seksueel misbruik

Trauma wordt omschreven als:

  1. De psychische reactie
  2. Op een bedreigende gebeurtenis
  3. Waarbij men geconfronteerd wordt met ernstige verwondingen, de dood of seksueel geweld
  4. Bij zichzelf of anderen 
  5. Waarbij er sprake is van intense angst, afschuw of hulpeloosheid.

Seksueel misbruik verwerken

Mensen kunnen heel verschillend reageren op een trauma zoals seksueel misbruik. Niet iedereen die seksueel misbruikt werd, ontwikkelt een post-traumatische stress stoornis (PTSS).

Sommige mensen hebben slechts een vage herinnering aan seksueel misbruik uit het verleden. Ze kunnen relatief gemakkelijk de draad van hun leven weer oppikken. Ongeveer de helft van alle slachtoffers voelt geen nood aan professionele hulp of therapie.

Veel hangt af van:

  • De aard van het seksueel misbruik
  • De duur of herhaling ervan
  • De emoties die ervaren werden
  • De mate waarin er geweld of vernedering met het misbruik gepaard ging
  • Hoe je als slachtoffer nadien werd opgevangen en ondersteund

Posttraumatische stress uit zich door: 

  • Regelmatig herbeleven van het seksueel misbruik in herinneringen (flashbacks) of dromen
  • Beleven van intense angst of ontredderd gedrag in bepaalde situaties of omgevingen
  • Vermijden van activiteiten, plaatsen en personen die aan het seksueel misbruik kunnen herinneren 
  • Negatieve gedachten en gevoelens hebben over zichzelf, anderen en de wereld
  • Verhoogde prikkelbaarheid ervaren: slaapproblemen, woede-uitbarstingen, concentratieproblemen, extreme waakzaamheid

Wanneer de klachten beginnen is verschillend voor iedereen. Bij sommigen treden ze op onmiddellijk na de traumatische gebeurtenis. Bij anderen ontstaan ze pas na enige tijd.

Hulp bij seksueel misbruik

Als je seksueel misbruik meemaakt, probeer je dat vaak eerst op eigen kracht te verwerken. Het duurt soms lang vooraleer iemand de stap zet om er met iemand over te praten. Steun, begrip en opvang is echter heel belangrijk bij het verwerken van seksueel misbruikervaringen. Probeer als het kan je verhaal te delen met een vertrouwd persoon in jouw kring, iemand die je goed kent en die je vertrouwen inboezemt. Voorbeelden zijn een vriend, familielid, buur, collega of leerkracht.  

Je kan als slachtoffer ook bij heel wat externe organisaties terecht voor hulp, advies of een luisterend oor. Zij kunnen je verder helpen en je eventueel doorverwijzen naar andere organisaties waar nodig: 

  • Hulplijn 1712. Hier kan je als slachtoffer of omgeving (anoniem) terecht voor een gesprek of doorverwijzing naar verdere hulpverlening, zowel telefonisch, via chat als mail. 
  • Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW). Je kan terecht bij de dienst voor slachtofferhulp in het CAW bij jou in de buurt. Zij luisteren naar je verhaal en bieden je ondersteuning.
  • Zorgcentrum na seksueel geweld. Voor directe hulp na aantasting van de seksuele integriteit of verkrachting (minder dan 1 week geleden).
  • Erkennings- en bemiddelingscommisie historisch misbruik. Hier kan je terecht voor seksueel misbruik dat 10 jaar of langer geleden gepleegd werd. 
  • Preventieadviseur. Bij grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer kan je terecht bij de vertrouwenspersoon of de externe preventieadviseur psychosociale aspecten. Niet zeker wie jouw externe preventieadviseur is? Log je in via deze website en kom het te weten.
  • Lotgenoten. Je kan in contact komen met mensen die hetzelfde hebben meegemaakt en die hun gevoelens willen delen.  
  • Child Focus. Ben je minderjarig slachtoffer van grensoverschrijdende sexting? Je kan 24/24 en 7/7 bellen naar het gratis nummer 116 000 voor advies en doorverwijzing.  
  • Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. Ben je meerderjarig slachtoffer van grensoverschrijdende sexting? Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen helpt je op weg met advies en verdere stappen. Neem contact op via het meldingsformulier.
  • Vlaams Meldpunt voor Grensoverschrijdend Gedrag. Hier kan je als slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag terecht dat plaatsvond binnen de Vlaamse sectoren. 

Ben je een professional? Bekijk het overzicht van organisaties die jou advies geven over specifieke cases van seksueel grensoverschrijdend gedrag. 

Therapie na seksueel misbruik

Als slachtoffer kan je de gevolgen van seksueel misbruik je hele leven met je meedragen. Dan is het aangewezen om je therapeutisch te laten begeleiden. 

Kan therapie helpen als je een trauma hebt na seksueel misbruik?

Ja. Traumatherapie kan helpen om schokkende ervaringen te boven te komen. Ook al kan wat je meegemaakt hebt, niet ongedaan gemaakt worden.

Via therapie kan je leren begrijpen wat er met je is gebeurd en het een plaats geven in je leven. 

Wanneer ga je best in therapie na seksueel misbruik? 

Als de psychische schade die je hebt opgelopen te groot is. Onverwerkte seksueel misbruikervaringen kunnen een mix van angst- en depressieve gevoelens veroorzaken, waardoor je dagelijkse leven ernstig wordt verstoord.

Klachten gaan dan niet meer vanzelf over, ook al is de bedreigende situatie al lang voorbij. 

Hoe verloopt traumatherapie? 

De behandeling van een trauma verloopt in fasen die in duurtijd van persoon tot persoon en per situatie kunnen verschillen. Deze fasen zijn: 

  1. Stabilisatiefase: als eerste stap zal de hulpverlener je tot rust brengen en ervoor zorgen dat je je opnieuw veilig voelt. 
  2. Verwerkingsfase: als tweede stap zal je met de hulpverlener bespreken wat er gebeurd is. Je zal de feiten herbeleven en dat kan pijnlijk zijn. Je kan je hierbij bv. kwaad, verdrietig, machteloos of beschaamd voelen. Door je gevoelens te benoemen kan je er leren mee omgaan.
  3. Integratiefase: als derde stap kijk je samen met de hulpverlener naar de toekomst. Welke keuzes wil je maken in je verdere leven? Welke activiteiten wil je doen? En hoe kun je daarvan genieten zonder dat ervaringen uit het verleden in de weg staan?

Veelgestelde vragen over seksueel misbruik

Kan je seksueel misbruik in je eentje verwerken?

Dat kan, maar weinig slachtoffers slagen hierin. Zelfs een éénmalige seksueel misbruikervaring kan een diep emotioneel trauma veroorzaken. Muziek, boeken, films, verhalen van lotgenoten kunnen wel helpen om je gevoelens een plaats te geven.  

De meeste slachtoffers hebben nood aan opvang en steun van hun eigen omgeving of professionele hulp. Zo kunnen ze opnieuw een positief zelfbeeld opbouwen en onveiligheidsgevoelens overwinnen. 

Waarom is het belangrijk om hulp te zoeken bij seksueel misbruik?

Iemand in vertrouwen nemen kan je helpen om de feiten op een rijtje te krijgen, je gevoelens te ontrafelen en benoemen. Het vermindert ook stressreacties en schadelijke gevolgen op lange termijn.  

Want een seksueel misbruikervaring kan ertoe leiden dat je je meer bedreigd voelt, jezelf niet meer vertrouwt of meer negatieve gevoelens zoals woede, angst en verdriet hebt.

Door te zwijgen blijf je continu onder spanning staan en kan je je heel eenzaam voelen.  

Met een goede opvang en steun kan je seksueel misbruikervaringen vaak veel sneller verwerken.

Is seksueel misbruik strafbaar?

Ja. Maar in de strafwet, die bepaalt welk seksueel gedrag maatschappelijk ongewenst of zeer problematisch en dus strafbaar is, komt de term 'seksueel misbruik' niet voor. Men spreekt er over aantasting van de seksuele integriteit en over verkrachting.

Wanneer is seks onder familieleden strafbaar?

Enkel met iemand onder 18 jaar is incest een strafbaar feit. Familieleden die ouder zijn dan 18 jaar en seks hebben met elkaar (met wederzijdse toestemming) zijn niet strafbaar.